beluga  ή Άσπρη φάλαινα

 

  H beluga ή άσπρη φάλαινα (Delphinapterus leucas) είναι ένα Αρκτικό /υπο-Αρκτικό είδος κητοειδών. Είναι το ένα από τα δύο μέλη της οικογένειας των Monodontidae, μαζί με τη φάλαινα μονόκερο (Narwhal) . Το 1776 ο Peter Simon Pallas περιέγραψε πρώτος τη beluga.

Αυτό το θαλάσσιο θηλαστικό αναφέρεται κοινώς ως “beluga” (μπελούγκα) ή καναρίνι της θάλασσας εξαιτίας της υψηλής συχνότητας ήχων που παράγει. Φτάνει σε μήκος μέχρι και τα πέντε μέτρα είναι κάτασπρη και φέρει μια διακριτική προεξοχή στο κεφάλι. Από την άποψη της διατήρησης των ειδών, η beluga βρίσκεται κοντά στο να θεωρηθεί απειλούμενο είδος από την Παγκόσμια Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (International Union for Conservation of Nature). Παρ’ ολ’ αυτά ο υποπληθυσμός που βρίσκεται στην περιοχή “Cook inlet” στην Αλάσκα θεωρείται είναι σε κρίσιμα επίπεδα και προστατεύεται από κρατικούς φορείς (United States Endangered Species Act.)

  Η αρσενικές φάλαινες beluga είναι μεγαλύτερες από τις θηλυκές. Τα αρσενικά μπορούν να φτάσουν σε μήκος τα 5,5 μέτρα ενώ τα θηλυκά φτάνουν  μέχρι τα 4,1 μέτρα. Τα αρσενικά ζυγίζουν μεταξύ 1.100 και 1.600 κιλά ενώ τα θηλυκά μεταξύ 700 και 1.200 κιλά. Η ενήλικη φάλαινα beluga δύσκολα μπερδεύεται με άλλα είδη εξαιτίας του χρώματός της που είναι λευκό ή απόχρωση λευκού-γκρι. Τα νεαρά άτομα παρ’ ολ’ αυτά είναι συνήθως γκρίζα. Το κεφάλι τους δε μοιάζει με κανένα άλλο κητοειδές. Όπως οι περισσότερες φάλαινες που με δόντια έχουν στο κέντρο του μετώπου τους έναν λιπώδη ιστό σαν εξόγκωμα. Είναι ιδιαίτερα ορατό και μάλιστα η φάλαινα beluga μπορεί να αλλάξει το σχήμα του κεφαλιού της φυσώντας αέρα μέσα στους αεροθαλάμους των κρανιακών οστών.  Άσχετα με πολλά δελφίνια και φάλαινες, οι σπόνδυλοι στο λαιμό της beluga δεν είναι συγχωνευμένοι κι έτσι επιτρέπουν στο ζώο να κινεί το κεφάλι του πλευρικά. Το στόμα τους έχει περίπου 8 με 10 δόντια σε κάθε πλευρά της γνάθου και συνολικά 34 με 40 δόντια.

  Οι φάλαινες beluga παρουσιάζουν μια ραχιαία ανύψωση ενώ δεν υπάρχει ραχιαίο πτερύγιο. Η έλλειψη ραχιαίου πτερύγιου εκφράζεται στο συνθετικό του ονόματος  του γένους των ειδών -apterus  που στη γλώσσα μας σημαίνει «χωρίς πτερύγιο». Η εξελικτική διατήρηση της ραχιαίας ανύψωσης και όχι του ραχιαίου πτερυγίου πιστεύεται ότι προέρχεται από την προσαρμογή στη ζωή κάτω από τους πάγους ή είναι πιθανόν ένας τρόπος διατήρησης της θερμοκρασίας.

  Το σώμα τους είναι κυλινδρικό, ιδιαίτερα όταν είναι καλοταϊσμένες, και ξεκινώντας από το κεφάλι καταλήγει προοδευτικά στην ουρά. Η απότομη διαβάθμιση στη βάση του λαιμού δημιουργεί την εντύπωση των ώμων, κάτι που είναι μοναδικό στα κητοειδή. Το ουραίο πτερύγιο κατά την ανάπτυξη γίνεται προοδευτικά όλο και περισσότερο καμπυλωτό καθώς το ζώο μεγαλώνει. Τα πτερύγια είναι κοντά και πλατιά έχοντας έτσι ένα τετραγωνισμένο σχήμα.

  Το ενδιαίτημα της beluga είναι μη συνεχόμενες περιοχές σε Αρκτικά και υπο-Αρκτικά νερά με γεωγραφικό πλάτος από 50ο Ν έως 80ο Ν, ιδιαίτερα μεταξύ των ακτών Αλάσκας, Καναδά, Γκρήνλαντ και Ρωσίας. Η νοτιότερή τους εξάπλωση περιλαμβάνει απομονωμένους πληθυσμούς που βρίσκονται στις εκβολές του ποταμού St. Lawrence και στα φιόρδ Saguenay, γύρω από τo χωριό Tadoussac, Quebec, στον Ατλαντικό και στο δέλτα του ποταμού Amur,  στα νησιά Shantar και στα νερά που περιβάλουν τα νησιά Sakhalin στη θάλασσα του Okhotsk.

H φάλαινα beluga μπορεί επίσης να βρει αεροθάλαμους κάτω από τον πάγο. Επίσης η ικανότητά τους να βρίσκουν ανοίγματα νερού μέσα σε ένα παχύ στρώμα πάγου που μπορεί να καλύπτει πάνω από το 96% της επιφάνειας, έχει απορήσει τους επιστήμονες. Οι ηχο-εντοπιστικές της ικανότητες είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένες στο ιδιαίτερο περιβάλλον κάτω από τον πάγο της θάλασσας και θεωρείται ότι με αυτόν τον τρόπο οι φάλαινες beluga βρίσκουν τα ανοίγματα στη επιφάνεια της θάλασσας.

  Οι φάλαινες beluga έχουν υψηλή κοινωνικότητα. Μπορεί να είναι παιχνιδιάρες και μπορεί να φτύσουν τους ανθρώπους ή άλλες φάλαινες. Δεν είναι ασυνήθιστο για έναν διαχειριστή ενυδρείου να γίνει μούσκεμα από μια φάλαινα. Τα αρσενικά φτάνουν σε σεξουαλική ωριμότητα μεταξύ 4 και 7 χρονών, ενώ τα θηλυκά μεταξύ 6 και 9 χρόνων. Μπορούν δε να ζήσουν μέχρι 50 χρόνια. Οι θηλυκές μπορούν να γεννήσουν ένα μικρό κάθε 3 χρόνια. Η κύηση διαρκεί 12 με 14,5 μήνες. Τα νεογνά είναι περίπου 1,5 μέτρα, ζυγίζουν περίπου 80 κιλά και έχουν γκρι χρώμα. Παραμένουν εξαρτημένα από τη μητέρα τους για τουλάχιστον δύο χρόνια.

  Οι φάλαινες beluga κολυμπούν αργά και τρέφονται κυρίως με ψάρια. Τρώνε επίσης κεφαλόποδα (καλαμάρια και χταπόδια) και οστρακόδερμα (καβούρια και γαρίδες). Η κατάδυση στον πυθμένα για τροφή φτάνει συνήθως τα 300 μέτρα αλλά μπορούν να καταδυθούν σε τουλάχιστον διπλάσιο βάθος. Μια συνηθισμένη βουτιά για φαγητό διαρκεί 3 με 5 λεπτά αλλά κατάδυση διαρκεί μέχρι 20 λεπτά.

Οι πολικές αρκούδες εκμεταλλεύονται ιδιαίτερα τις καταστάσεις στις οποίες οι φάλαινες beluga παγιδεύονται στους πάγους και δεν μπορούν να φτάσουν στον ωκεανό. Οι αρκούδες με σαρωτικό χτύπημα σέρνουν τις φάλαινες πάνω στον πάγο. Οι όρκες είναι επίσης ένας αξιοσημείωτος φυσικός θηρευτής.

  Ο συνολικός πληθυσμός των φαλαινών beluga φτάνει σήμερα τις 100.000. Παρόλο το ότι αυτός ο αριθμός είναι πολύ μεγαλύτερος από άλλα κητοειδή, είναι πολύ μικρότερος από πληθυσμούς προ-κυνηγιού. Εκτιμάται ότι υπάρχουν 40.000 άτομα στη θάλασσα Beaufort Sea, 25045 στην ακτή Bay, 18.500 στη θάλασσα Bering και 28.008 στον υπο-Αρκτικό Καναδά. Ο πληθυσμός στο δέλτα του ποταμού  St. Lawrence εκτιμάται ότι είναι περίπου 1.000 άτομα. Θεωρείται ότι είναι ένα ορόσημο είδος (δείκτης περιβαλλοντικής υγείας και αλλαγής) επειδή είναι μακρόβιο, στην κορυφή της τροφικής αλυσίδας, έχει μεγάλες ποσότητες λίπους, έχει μελετηθεί αρκετά και παραμένει κοινό.

  Επειδή οι φάλαινες beluga συγκεντρώνονται στο δέλτα των ποταμών, η μόλυνση αποδεικνύεται ότι είναι σημαντικός κίνδυνος υγείας. Οι έμμεσες ανθρώπινες δραστηριότητες μπορεί να είναι επίσης μια απειλή. Ενώ κάποιο πληθυσμοί ανέχονται τα μικρά σκάφοι, κάποια άλλα προσπαθούν ενεργά να αποφύγουν τα πλοία. Η παρατήρηση φαλαινών έχει γίνει μια πολύ δημοφιλής δραστηριότητα στις περιοχές του St. Lawrence και Churchill River. Εξαιτίας του προβλεπόμενου σχεδίου μετανάστευσή τους και της μεγάλης συγκέντρωσης, κυνηγιούνται από αυτόχθονες πληθυσμούς του Αρκτικού κύκλου εδώ και αιώνες. Σε πολλές περιοχές το κυνήγι συνεχίζεται και πιστεύεται ότι είναι αειφορικό.

Από το 2008 η beluga θεωρείται είδος κοντά στην απειλή. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της αβεβαιότητας σχετικά με τον αριθμό των ατόμων που υπάρχουν στις περιοχές εξάπλωσης (ειδικά στο Ρώσικο Αρκτικό κύκλο) και με την πρόβλεψη ότι αν σταματήσουν οι υφιστάμενες προσπάθειες προστασίας, ειδικά της διαχείρισης του κυνηγιού, η beluga θα ανακηρυχτεί απειλούμενο είδος μέσα σε πέντε χρόνια. Για να αποτραπεί το κυνήγι οι φάλαινες beluga είναι προστατευμένες από το Διεθνές Μορατόριουμ για την εμπορική φαλαινοθηρία ( International Moratorium on Commercial Whaling). Παρ’ όλα αυτά μικρές ποσότητες αλίευσης φαλαινών επιτρέπεται.